ARCHIPRÆSVLIS
IN IOANNE FRANCISCO PAVLO
GONDÆO,
PROPTER IMPVGNATVM
Mazarinum, Germanus Character.
ORATIO PANEGYRICA.
Hoc vnum supererat fælicitati Publicæ
(PRÆSVL ILLVSTRISSIME) vtiam
deuotus omnibus gentilium tuorum
diris Mazarinus, tibi denique postremum
fieret anathema, iustissimisque
Themidis nostræ fulminibus percussum caput ferale,
caderet æquior nostris furoribus victima,
dum tu Pastorali pedo fulminaturus, in execrabilem
terrigenam generosior immineres. Sciebamus
profectò fatalibus ingemuisse sibilis hydram illam,
cum sibi tot opponisenserat Alcides : sed numerosior
è cladibus suis extitura, semper ab excidio suo
renatura videbatur atrocior, donec ex ore illo tuo,
tanquam è fatali busto, bellatrices sensit emicare
flammas, quibus incensa corrueret, quæ vel Tirintio
-- 8 --
percussa stipite, numquam tamen excidenda
credebatur. Atenim poteratne, malleatum quamquam
Mulcibero caput, non emollescere, vbi te audiuit
detonantem, sensitque Catilinariis suis furoribus
maiorem accessisse Tullium, cuius victricem
suadam vel ipse pollutus toties, à scelestissima criminum
colluuie murex Ecclesiasticus adoraret.
Non potuit certe non succumbere, quique ferri hactenus
spreuerat terrores, verborum tuorum haud
sustinuit fulmina Mazarinus, veritus ne bellum
quod prophanum sperauerat fore, te duce sacrum
fieret, insurgeretque deinceps non secus in illum
Gallia, ac si vel Mustapham alterum, vel Amurathem
fortuna nobis impugnandum obiiceret. Et
certe, quis non assurgat generosior in clypeum,
quem tu tesserario crucis charactere præsignasti ?
quis arma non attrectet audentius, quæ desumta
meminerit ex penetralibus templorum adytis, non
tam in periclitantis regni, quam candoris Gallici
defensionem ? cui non cedet in votum, vel ipsa, pręmatura
mortis accessio, quę tot habet illecebras,
ex quo te habet hortatorem, desinitque timeri ex
quo tu subtraxisti laruam, quę ad terrorem obducebatur.
Timebamus enimueto, vel in propellenda Sicanię
dominationis tyrannide, nescio quam rebellionis
vmbram, dum recursaret animis ADEODATVS
noster, quem nocturno quamquam latrocinio præreptum
partibus nostris agnoscermus ; suspicabamur
-- 9 --
tamen, illæsa vix posse Majestate repeti, nec
fas esse stringere gladium, etiam in illos hostes quos
fælicitatis nostræ prædones intueremur. Sed vbi
præcedere aduertimus Pontificales illas tuas infulas,
recentibusque è quotidiana Lyturgia manibus,
rotari ferrum in publicæ libertatis vindictam,
etiam in senibus recruduit defflocata quamquam
ætate rediuiuæ quasi iuuentutis vegetus vigor, puduitque
vel infantes, non videri imperterritos ad
vulnera, & arma, quibus Metropoleos Gallicæ supremus
Antistes, vir iuxtà pius ac bellicosus primi
pilus accessisset.
Ne tamen Andabatarum more, videar in hoc
immenso laudum tuarum æquore discurrere, hærendi
priuatim in singulis, imponit necessitatem
infinita materies, quam si tota vitę tuę, quanta patet
intercapedine, velim insectari, videar equidem
audentior illo qui totam in nucleo quondam stipauit
Iliada, vel illo certe Romano pręfidentior, qui
Sibillinos furores vno se spiritu decantaturum non
temerariè magis quam insipidè iactitabat. Tuus
itaque nequaquam futurus Stesicrates, neque te
te in Atho efficturus, te te modò ex hac vnica in
Mazarinum conspiratione tamquam è compendio
satagam in volumen explicare, vt tantus videare,
quantus eluxisti, dicatque non nemo, vel ex hoc
vngue Leonem, sed leonem illum è Tribu Iuda,
cui vel satis est pugnaces excussisse iubas ad victoriam,
exertoque linguę minacis hiatu infremuisse
ad triumphum.
-- 10 --
Hic imprimis velim patiare ILLVSTRISSME
PRÆSVL, eierari te iudicem, nempe modestiorem,
quam vt suo sibi calculo suffragari possit illa
virtus, quę si tamen expendatur ad æquioris trutinę
momentum, non adæquanda modo cum ipsis
Parisiensis Ecclesię luminibus ; sed omnibus elapsę
retrò vetustatis seculis anteponenda videatur.
Neque enim pręsignatis maiorum tuorum vestigiis
ingressus sustinuisti, donec gradatim assurgeres
ad editum illum magnitudinis apicem, in quo
non illos fortuna, sed consultæ sapientiæ prudentius
numen sessores esse voluit, vt quam in rectissimam
Gallorum amussim excoluerant virtutem,
eam, vel visendam in hoc circo, vel spectandam in
hoc amphitheatro facerent. Vnicus te te gradus
huic imposuit, fastigio, creditusque sacrarum paginarum
decantatus ille ad citharam gigas, certissimam
iniecisti de Amalecita siculo spem victorię :
si te pharum in consilio, ducem in opere, rectorem
vbique acciperemus.
Rapiunt me profecto non vulgares istius tantæ
virtutis illecebræ, neque colligari patiuntur disparatam
orationem, vt saltem in præfinitis immensæ
quasi periodi terminis adhærescens, cum te totum
in omni te, non possit cohibere, te totum saltem
vel in hac vnica tui parte propemodum amplectatur.
Quid enim in præsule desideret vel scrupulosior
iudex, quod in hoc contra pertinaces Mazarini
asseclas consilio non expromseris ? Scientiam
-- 11 --
ne ? religionis studium ? an magnitudinem animi,
triadem illam equidem, cum antea semper tum in
hac potissimum occasione ita visendum effecisti,
vt, vtra præstiterit alteri, vel sagacioribus quibusque
dubium esse possit.
Scientiam in primis attingere non abs re fuerit,
vtpote cuius vnius præuio lumine discutiendæ fuerint
illæ nubeculæ, quibus vel ipsa, manifestissima
quamquam armorum nostrum æquitas obnubi
posse videbatur, nisi te solem haberemus. An enim
sine religione processissemus armati contra factiosos
illos, qui sub Regiæ Majestatis plusquam septemplici
clypeo protecti, gladiorum sese nostrorum
vulneribus imperuios effecerant? an classicum
vnquam vulneribus imperuios effecerant ? an classicum
vnquam passi essemus occini contra turbulentum
illud seditiosum agmen, qui quamquam authoritatis
sese Regiæ mentirentur asseclas, poterant
tamen huiusmodi vendicare, quandiu Porphyrogenitum
nostrum in partibus suis esse causarentur !
annon pro ingenita Gallorum animis erga
principes suos indole etiam reclusis iugulis ante cucurrissemus
ad vulnera, quam gesa nostra intorsissemus
in hanc partem, à qua, licet inuitum & nequicquam
reluctantem, Augustulum nostrum stare
cognosceremus ? Derogasset illa Gallico candori
fictitiæ quamquam rebellionis imago, læsumque
Regiæ Maiestatis numen eam inussisset nomini
nostro notam infamiæ, quam nec obliterare potuisset
-- 12 --
vlla reuolubilis annorum series, nec vlla demum
vel profusi etiam sanguinis nostri prodiga
desperatio compensare.
Accepimus à Libanio diuinæ lucis esse scintillam
regale omne iubar, ac proinde vel sacrilegos fore,
vel prope blasphemos obtutus quos in illud sine
summa veneratione audentius defigeremus : didicimus
à Stagirite solium esse cælicæ maiestatis supercilium
regale, & æternum armorum ipsius tabernabulum,
cuius altissima suffodere fundamenta
nemo vnquam annixus est, quin statim eidem
succubuerit super incidenti machinæ quam succutiebat :
intelleximus ab Entheo Propheta Christos
esse Dei Reges, & Imperatores, quibus sacrilegas
non alius posset manus iniicere, quam qui vel Idiomeneorum
superbiam, vel Luciferorum temeritatem
æmularetur : & ille multiplex cum recursaret
animis nostris regum character, tanto hærebat altius,
quanto digniorem hoc tanto culmine censebamus
LVDOVICVM nostrum, quem obstetricante
Deo sterili profusum vulua, vix audebamus
ab ipsis draconum vngulis eripere, veriti ne læderemus
inter colluctandum, quem sine cladibus haud
possemus in auitam Francorum regibus maiestatem
asserere.
Quid ergo faciendum ineumbebat nobis, quibus
non amabilior esset THEODOTI nostri venustas,
qua eiusdem maiestas regia venerabilis :
substrahi non potest ille BAZILIVS ab imminentis
-- 13 --
apri dentibus, nisi vel ipso præsente gladius in
ferocientem bestiam expediatur : Naufraga Gallici
Xerxis maiestas nostro beneficio minacibus non
potest defungi procellis, nisi vel ipsum gratiosorum
quorumlibet caput periclitetur : exigi nequaquam
posse videtur gladius in hostis Siculi viscera,
nisi per medium, quo sinum armauit, regem traijciatur.
Quid hic capies consilij Gallica virtus ? quem expedies
in Eunum Perpennam ? quem in Gracchum,
Scipionem ? quem in hunc denique Catilinam, Antonium
allegabis ? Confodiendus est draco, sed eripienda
prius incumbit ab vnguibus regalis præda,
vt illæsa possit maiestate, vel tricuspide etiam venabulo
prędatrix bestia traijci : propellendus hostis
est, sed lacessi vix potest impune, qui sibi videlicet
opposuerit in vmbonem, quo, neque tu velis vibrare
missilia, neque præ veneratione possis : petendus
est Mazarinus, sed aut SANCTA SANCTORVM,
aut adytum fecisse videtur è sinu, ex
quo erexit in regiæ maiestatis solium.
Aberras, aberras profecto, dum hæc ita sapis. Attende
Chrysostomi tui torrentibus aureis fluctuantem
eloquentiam, ausculta mellitæ tui demum
Ambrosij suadæ diuinam facundiã ; conticesce dum
ex Platone tuo non fictitii Iouis Christianum detonat
eloquium, obmutesce dum è Memnone tuo,
toto illustrata cælesti sole prodeunt oracula ; disce
demum à Thymbræo tuo, ferrum, non in regem
-- 14 --
stringi, sed in Mazarinum ; disce propius nihil esse,
quam vt vesperarum Sicularum, celebratissimus ille
iterum grassetur in Gallos furor, disce Siculum
illum Constantinum, Romano longe ferociorem,
publicam innocentium meditari carnificinam, vt
contractas in sacrilegis coitibus vel elephantiaseos
venereæ, vel Italę potius scabiei sordes abluat : disce
hoc vnicum esse cyclopis Æthnæi consilium, totam
vt depopuletur Galliam, ad patrios iterum fines
non tam opum nostrarum, quam ipsius regiæ maiestatis
clandestinus prædo, captiuo pudore nostro
transfretaturus.
Vtinam, ANTISTES MERITISSIME, vel efferuescere
mihi posset animus eo ardore, quo nuper
è Lutenianis rostris in scelestum Mazarini caput
detonabas, vel deriuari certe posset in os meu,
aliquis ex hoc immenso eloquij tui flumine, riuulus :
vt quæ tu victricia deuibrabas fulmina, eadem
ego iam te authore fabricata, non imperitus tyro
iterum in eundem intorquerem : proderem vsurpandæ
tyrannidis vel ab infami mancipio detestabile
consilium, ostenderem exrinctum candoris
Gallici pristinum iubar, iam prope Siculo liliorum
nostrum administro defloruisse : probarem
plures inuectas ab vnico in Galliam calamitates,
quam si, vel Alanorum effusa multitudo, vel Vandalorum
copiæ prædatrices in terras nostras inundassent :
indicarem hunc esse oblatum nobis à fortuna
nostræ fidei lapidem heraclium, vbi sese authoritatis
-- 15 --
Regiæ sectatorem non alius ostenderet,
quam qui coniuratis cum inuictissima Themide nostra
viribus, contra Mazarinum insurgeret : Sed
in illis satis illa triumphauit facundia tua, quam
in aliis vbique semper demirati, nec Tulliorum
ætati, nec Liuiorum, & Senecarum seculis, suos
eloquentiæ coryphæos inuidebamus, qui te te videlicet
instar omnium aduerteremus : neque enim
vel in pronunciando Demosthenes, vel in detonando
Pericles Olimpius, vel in sententiis Æschines,
vel in leporibus oratoriis Cassius, vel in rationibus
tecum audeat vel ipse Cicero contendere. Rhodanus
eloquentiæ fuisses Hieronymo, vt Hilarius,
Si te Romanus ille coætaneum habuisset : sincerum
te sophistiam existimasset vt Dionem, Traianus,
si te Deus huic dedisset seculo : Magistrum
concionatorum appellasset, vt Ambrosium Theodosius,
si tibi carpendam perinde Thessalonicensem
cædem dedissent fata, atque Galllicam dedere :
Sed prudentiori diuûm mente nobis reseruatus
es, vt qui Guilhelmum experturi eramus,
Bernardum haberemus, vt esses nobis alter contra
Constantium Hlarius, neque Maximi nequioris
vereremur minas, si nobis ipse vel Martino maior
vel æqualis appugnares.
Hæc Elogia non dubito quin dedignetur insitus
ille tibi propriarum laudum pudor, qui videlicet
alienis totus semper insueueris, habuerisque
familiarius vnquam nihil, quàm vt te tanto deprimeres
-- 16 --
humilius, quanto altius euehi merebaris.
Sed nisi sapiunt encomia, silentium impone rumori
publico qui iam vbique factus est vocalis, vt tibi
fieret Panegyricus : tacere nemo potest in tam
loquaci materie, & qui spectari non potes sine miraculo,
quid mirum si nec possis sine stupore pariter
celebrari ? Si gratiæ perquiris abstrusissima
mysteria, Hipponensis es ; Si triados æternæ diuinas
obtueris tenebras, Pictauiensis ; si pietatis, &
religionis hostes insectaris, Athanasius ; Si Sacrosanctis
Præsides cætibus, Origenes ; si pulpita conscendis,
Chrysostomus : vbique Pręsul, vbique
purpuratorum maiorum non degener nepos.
Quis enim nesciat è Sorbonico te puluere, tanquam
ab olympio Principem Athletam in sacra
Doctorum Orchestra consedisse ? quis ignoret nullas
in Theologicis extitisse vel abstrusiores tenebras,
quas pro ingenita tibi sagaciori mentis acie
penitus non peruestigaueris ? quis iuerit inficias socias
in te nobilitatem & doctrinam conspirasse, vt
ereptum seculo lumen ad illustrandam Ecclesiam
transmitterent. Omnium es spectaculum, omnium
theatrum, omnium circus : ad te tanquam ad
primęuum exemplar exigitur virtus publica, omnium
tenebris, omnium pharus allucescis, minor
tibi, maior nobis nemo est ; quis æquius iudicet,
ipse videris : hoc certe liquet suffragari te nostro
iudicio, si verum negaueris, quantoque te de primis
modestius, tanto digniorem videri, altius vt
extollaris.
-- 17 --
Aberrasse me crederet à proposito scopo, quisquis
non attenderet, expediisse videlicet, tantus
vt publicæ causæ, non modo daretur Orator, sed
Theologus, ne dubiam suspicaretur Oratoris fidem
Sicula factio, dum Theologi aduerteret integritatem,
fatereturque vel pertinacissimus vnusquisque
sectarius, factiosum se tyrannidis alienæ,
nisi statim ad eas partes concederet, quæ Gondæo
clypeo protegerentur. Quis enim omnis aleæ securus
ad hæc se castra conferat, vbi te fulminante,
vel ipsis densioral, nimbis anathemata depluunt ?
quis non deficiat ab Amalecitis, quos
vel sola suplex Moysis dextera protritura sit ? quis
Mazarinum illum nequiorem Sapore non deserat,
in quem videlicet è Lutetianis arcibus tanquam
è Nisiblensibus Iacobum detonare perspexerit ?
quis tuis denique præcedentibus vestigiis non ingrediatur,
si te meminerit esse propositum in
amussim, ad quam se dirigat, in pharum, cuius
illustretur lumine, in terminum, à quo verum
virtutis tramitem edoceatur ; erraturumque semper
quisquis ab eo deflexerit calle, quem tu presignaris.
Sed in hoc contra Mazarinum consilio non tantum
eluxit acumen ingenij, quantum effulsit antiquæ
pietatis studium, cui compendiosè te consulturum
existimasti, si vel in vnico Mazarini capite
suppullulantem in noua semper capita Sicaniæ
impietatis hydram elideres : Senseras profecto
-- 18 --
PRÆSVL VIGILANTISSIME, dum creditum
tibi animarum munus citra inuidiã defungereris,
intepuisse iamdudum Gallicæ pietatis auitum ardorem,
diuinæque synaxeos sacra deseri conuiuia, ex
quo Sicularum mensarum delicatior apparatus in
veterem Maiorum nostrorum parcimoniam irrepsisset.
Suboleuerat tibi Tenarei draconis iuge illud
& perenne consilium, quo se Gallico candori
non astutius insidiaturum crediderat, quam si Sibariticis
moribus gentile nostrorum hominum
robur eneruaret, Italamque mollitiem masculo
nostri Temonis regimini præficeret. Aduerteras
lubentioribus excipi auribus Latiorum dramatum
scurriles nugas, quam illa sacra diuinæ pietatis
semina, quæ vel à sacris aliis pręconibus, vel à te
ipso liberalius tamquam ab oraculo, in vulgus affatim
spargerentur.
Quo tamen pacto refrigescentium animarum,
iam elanguescentes excitabis Christianæ charitatis
fauillas, nisi quem auitæ pietatis extinctorem probe
nosti, iubeatur ille procul ab aula nostra facessere,
ne tuis pro restaurando sinceræ religionis
cultu consilijs, vel vnicus inexpugnabilis obex
obstruatur. Purpuratis in aula criminibus superbit
impietas, generosior habetur, quisquis censetur
audentior ad crimina, grandioribus insolescens
vestigiis prolixiori nostrarum facultatum syrmate
curru vehitur quadriiugo triumphalis auaritia.
Hoc denique euicit, Mazarino duce, improbitas,
-- 19 --
vt etiam cùm Augustino multos hodie pudeat
non esse impudentes : quasi vero non satis sit
proiicere sese ad clandestina scelerum furta, nisi
vel illota & perfricta fronte, vel erecto supercilio
demum, in hanc voracissimam flagitiorum Charibdim
irrumpatur.
Exurge, exurge tandem, ANTISTES VIGILANTISSIME,
& quæ tibi non sine prouida diuûm mente
commissa est Lutetianæ pietatis causa, eam in hoc
tanto criminum confluxu naufragantem, è mediis
eripe frementium procellarum fluctibus, vt pristinæ
securitati restituatur. Irrumpe, Samuel, in hunc
execrabilem Agag, cui nempe nimis ingenitæ nobis
modestiæ simplicitas hactenus indulsit : detona,
Moses, in hunc Pharaonem, qui vel ipso
Marpesio durior marmore, nulla spes est, vt emollescat,
nisi te desuper fulminantem audiuerit : Insulta,
Alexander, huic Barberroussio, quem vel aspide
deteriorem, vel basilisco semper tardius eliseris,
vt qui nostro semper sanguine pergat intumescere,
neque sit abstiturus ante, quam exhauserit
totum, vt denique disrumpatur.
Si Mazarinum percusseris, vindicis tibi castitatis,
meritissimum agnomen, vt Iunio quódam imponetur.
Si Mazarino insultaueris, Michaëlem te
non fatebitur nemo, vt qui vel ipso Tenaceo, fœdius
monstrum protriturus sis. Si denique detonueris
in Mazarinum, detonuisse te puta in centimanum,
cui videlicet vnica non satis esse potuit
-- 20 --
ad latrocinandum dextera, nisi centum manibus
Briareus ille deprædaretur.
Castitas hactenus te fautorem habuit, dum in
fœdos venerearum libidinum asseclas è pulpitis sacris
fulminares : modestiæ suffragatus es, dum intemperantis
lasciuiæ fluxiorem luxum, rigido tuæ
moderationis exemplo castigares ; pietatem vel in
frigidioribus etiam animis satis affatim accendisti,
cum non tam verbo iuberes quam opere, nec maiora
teri velles in progressu virtutis vestigia, quam
quæ præsignares ; Virtutibus te te denique sed singulatim
impendisti, diuisus ad singulas non omnibus
te semel dedisti ; enitere modo aliquid supra
mortalem, & omnibus vnâ famulaturus, omnium
hostem aggredere, vt ARCHIPRÆSVLIS
augustissimo titulo, multiplex istud deffensarum
virtutum accedat agnomen, fiasque statim omnium
sectator, dum te vel vnico Mazarino negas
deffensorem.
Non expectasti profecto, dum accederet paræneticus
adhortator, & qui semper virtutibus seligendis
vigilem excubitorem præfeceras animum,
sagaciorem habuisti, vel perspicaciorem certe,
quam vt hanc sibi tantam promouendæ sanctitatis
occasionem præterlabi pateretur : vidisti iam
tandem illuxisse diem illam, qua refoueres emorientes
iam prope pietatis Gallicæ fauillas ; sensisti
peccaturum te, si conticesceres amplius, neque
quam facundissima posses suada, totis etiam anathematibus
-- 21 --
in scelestum Mazarini caput deplueres,
credidisti deponendam tibi tandem esse pietatis
togã, vt eiusdem sagum assumeres, fierésque è Sacerdote
miles, è togato paludatus, è Præsule Imperator.
Hîc patere tantisper, PRÆSVL ILLVSTRISSIME,
hæreat vt admirationis meæ stupor, dum è
pulpito exscendis ad castra, transis à templo Pacis,
ad Bellonæ fanum ; & fatale reclusurus ipse Iani limen,
in Mazarinum tanquam in Mussulmanem
tesserarius sub cruce miles egrederis : vicisti profecto
expectationem nostram, qui videlicet hoc à te
exigeremus, vt ad virtutem, non ad arma præcederes,
& qui tranquilliorem dumtaxat esse credebamus
pietatem, didicimus fieri posse præliarem,
dum te te degeneribus ostenderes imperterritum
ad vulnera, probarésque vel mediis immistus
cuneis, fœlicius esse nihil, quam si quis animam
proiiceret ad pericula, quæ pro deffendenda patriæ
salute subeunda proponerentur.
Festina lentius oratio ; dum tibi Gondæus suggerit
miracula ; hærendum tibi, ne balbutias, vbi
visa est tibi virtus ipsius tolutaria : velocius ab ipso,
quam à te memorari, fieri possunt prodigia : siste
gradum, ne transuolando prætereas, quod te posthac
omisisse futurum sit vt pœniteat. Mirata es
scientiam, obstupuisti pietatis non vulgare studium,
reliquum habes vt in ipsius animi magnitudine,
quam sis depressura verbis, obmutescas : lauda
-- 22 --
tacendo, & in eloquentia tua, ne aberres, ipso
vtere silentio ad Panegirim an enim, vt par est,
exponeres quantus eluxit, nisi te ad illud idem
exponendum imparem ostenderes ? an non esset
inferior tantæ virtutis admiratio, si verborum daret
copiam, ibique, præ abundantia redundaret
oratio, vbi præ stupore desideretur ad eloquentiam,
vt obmutescat. Vulgaria laudantur loquendo,
nutu efferuntur insolentia, prodigiosa, nisi defigant
stupore, deprimuntur. Heroicarum videlicet
rerum ita sibi vendicare debet animus encomia,
vt vel inde videatur impar, si sensuum & linguæ
beneficium desiderari patiatur.
Quid enim hîc ad Heroicam illam animi tui
magnitudinem eloquerer apte (PRÆSVL GENEROSISSIME :)
Accerserem ab incorruptis rerum
gestarum monumentis sacras illas veterum Antistitum
iconas, in quibus natiuis, & delicatioribus
expressum delineamentis Lutetia te te tua conspicaretur ?
graderer retro per annalium volumina,
vt tibi vel quęrerem tholum in his templis, vel in
his denique sacrariis ad oracula cortynam adoptarem ?
Bizantio non inuiderem aurei sui Demosthenis
inuictam animi celsitudinem in Eudoxiam ?
Mediolano relinquerem melliti sui Platonis Heroicum
robur in Theodosium ? Extenuarem Alexandriæ
Christiani Herculis sui contra Geryonem
Imperatorium indefessam semper audaciam, & in
te vno, quæ sparsa non obstuperem in multos, collecta
-- 23 --
vix tamen omnia demirarer.
Impari mihi viderer adhuc encomio, strenuam
illam animi tui celebrare magnitudinem, quam
vel propterea cæteris esse censuerim anteponendam,
quod te blandienti etiam Mazarino sectatorem
núquam addixeris : Stetit, fateor, cõtra Theodosium
audacior Ambrosius : sed qui rem esse sciebat
sibi cũ amãtissimo pietatis Imperatore, nõ tantã
inde sperare debuit victoriã, quantã tu è Mazarino,
qui cum eiusdem extinctore pietatis colluctandum
habueris, & generosum potuit Achillem Ambrosius
reri faciliorem ad veniam, quam emasculatum
tu Thersitem, quem pro indita gentilibus
suis indole, iniuriarum esse pertinacissimum haud
ignorabas. Detonuit in Eudoxiam aureum os ; sed
in viragine quam suspicari poterat vnam ex Amazonibus,
virile se nacturum esse robur existimauit,
cum tu virile nihil ab eo potueris expectare qui
iam ex assuetudine venerea, etiam infra fœmineam
mollitiem degenerasset, ac fecisset ea propter, vt
esset ad virilem clementiam imbecillior, si vinceret.
Cum tribus colluctatus est Porphyrogenitis
Athanasius, sed inualidius fuit Arrianas spreuisse
minas in impietatis Eoæ sectatoribus, quam tibi
pellaces spreuisse blanditias in Mazarino, qui cum
expugnare te non posset, vt corrumperet certe nihil
non adnitebatur. Sciebat faciliores nullas esse
palmas, quam quæ blandienti dextera succiderentur :
nouerat vinci facilius qui titillatur, quam qui
-- 24 --
impugnatur : non ignorabat fortiores nullas esse
machinas ad victoriam, quam quibus posset animus
emollescere, vt lentior ad congressum superesset.
Propterea suppalpabat adulanti te te cauda
vt scorpio ; fallacibus pertentabat lachrymis vt
crocodilus ; argenteas ostentabat cathenas quibus
vel spontaneum alliceret ad seruitutem ; torquibus
aureis imminebat semiuir Medeanus, ratus vel inconsulto,
te, auri mendaci splendore ruiturum ad
rapinas quibus ipse totus insueuerat : sed è carcerum
minis, è blanditiarum illecebris victor ostendisti,
non minus esse tibi palmarem animum in minas,
quam in illecebras triumphalem, nulloque
demum ab hoste maius imminere periculum,
quam ab eo, qui beneficia prodigit, vt opprimat.
Debuerat profecto meminisse, si tamen potuisset
sapere Mazarinus, satum te ab ea gente, cuius
illibatam integritatem, nullæ potuerunt vnquam
præmiorum imbelles insidiæ corrumpere, & qui
tibi potissimum toties obstiterat, dum Principem
in hoc Ecclesiastico theatro personam sine fabula
sustineres, perspexisse potuerat itidem, nudam tibi
semper virtutem arrisisse, quæ propriis satis animosa
diuitiis, alienarum indiga non videretur, vt
te compensaret : ita enim si sapuisset, intellexisset
profecto temerarios illos fore conatus, quibus publicæ
tranquillitati, quam tu promoueres, obstrueret
obicem : censuisset exigendum sibi ad
ęquitatis amussim, regimen omne Politicum, in
-- 25 --
quod videlicet peruigil illa tua censoria virtus immineret :
Iudicasset generosiorem esse tibi virtutem,
quàm vt se non interponeret nefariis in fœlicitatem
publicam consiliis, licentioremque suorum
furorum intemperantiam inoffenso pede volitare
pateretur.
O te igitur fœlicem, vel ô nos potius fœliciores
quibus videlicet in aliena tyrannide periclitantibus
deffensor obtigisti. Atenim si tibi virtus ad
inertem illam procerum aliorum mollitiem degenerasset,
si concessisses ad Siculas Mazarini partes
adulantior Politicus, iterum ad pristinas calamitates
reuoluebatur in præceps Gallica fœlicitas, & ab
hac suboriente tranquillitatis aurora, non ad publicæ
pacis radios sed ad miseriores rursus tenebrarum
ærumnas recidissemus. Rediisset è sancti Germani
fano tanquam ab vlua Minturnensi ferocior
Marius, resumtisque postremo Galliæ supremis
fascibus, in publicam ciuium nostrorum innocentiam
effrenis vltor debacchatus fuisset, tunc satis
fuisset ad capitale crimen, potuisse mori, & permissa
forte scelerum licentia non alius Mazarino visus
fuisset innocentior, quàm qui ad purpuratum, purpuratus
accessisset.
Sed prius impugnandus eras, quàm nos ille impugnaret,
& vel in hoc temeritatis insimulandus
esse videtur, qui de nobis videlicet sperare potuerit
ante victoriam ; quam te superasset, quem
nobis imperatorem fore, vel cæcutiendo perspiciebat.
-- 26 --
Verum ex qua te tui parte potuisset lacessere,
quem nimirum, vt Achillem Thetis Stygiis perfusum
liquoribus, ita parens virtus cælestibus irroratum
te deliciis, vel lethalibus omnium telorum
vulneribus, imperuium effecerat : etiam ipse
calcaneus vix in te patebat vulneri, vtpote quem,
dum proteris caduca, reddideris duriorem, quàm
vt vllo semiviri Paridis telo possit transuerberari:
An te cæco adortus marte, dignitatum ostentasset
tibi superbas coronides, ad quarum fastigia,
modo succumberes ipsi, te iuraret euehendum !
assurrexeras vel è cunis altius, quàm vt amplius
ab ipso posses euehi, & vel in humilitate superbiorem
existimasses te nacturum pompam, si
tam strenue contemneres hæc futilia, quam humiliter
ille propinaret : An contortis & aculeatis ille
sophismatis, erroribus obducere sategisset assuetam
commentationibus sacris animam, vt ab æquitate
nostra, ad tyrannidem suam defectionem sollicitaret ?
& in hoc pariter, quam extiteris illo sagacior,
quam perspicacior, vel inde liquet, quod
ille ne literas quidem extremis, vt aiunt, labris
prælibarit, tu verò quam potest fieri penitissimè,
peruestigaueris : An auri sacra fame te te pellexisset
ad suas partes ? sciebat equidem fœcunda te
malle paupertate ditescere cum Paulinis & Anastasiis,
quàm circumfluere diuitiis, quæ dum oculos
illustrant, intimam mentis aciem caligine tenebrarum
offundunt : Incutiebat tibi malleum, sed
-- 27 --
Pario tibi marmore, vel adamantina potius duritie
rigescebat pectus, vel ipso fortius ære triplici,
quod in tenaci mentis suæ viro Lyricus ille quondam
desiderabat. Imponebat onera, sed quo ingruebat
ille ponderosius, eo generosior semper
palmaris animus obnitebatur. Despumabat in te
te, velut efferuescentis Pelagi fretum in cautes,
sed tibi perinde mens inconcussa semper sedit in
pectore, atque si decumani fluctus procella, in oppositum
saxum totis vndarum furoribus incubuisset.
Efferebaris ad hæc, Mazarine, vtinam disrumpi
potuisses, cum aduerteres in vno plus esse roboris
ARCHIPRÆSVLE, quam in millenis aliis Imperatoribus,
quos factionis tuæ quamquam innocuos
sectatores magicis incantatos artibus tibi
deuinxeras : Sed Circæas illas tuas virgas despicit
Ecclesiastica virtus, & præstigiis nullis potest hebescere,
quæ vel aduersùs solaris etiam luminis iubar
licitatur. Habe tibi tuos duces, dum nobis
Antistes noster præcedat in signiferum : vendita
vires tuas auxiliares, dum fias armando sacrilegus :
minitare, dum sit præsul nobis imperterritus :
hoc vnum dumtaxat timendum incumbit nobis
ne despicienda denique sit ipsa tui victoria quem
humiliorem ignorat nemo, quàm vt æquissimo
tanti præsulis furori victima esse merearis.
Properaret ad exitum oratio PARISIENSIVM
PRAESVL MERITISSIME, nisi iuberetur hærere
-- 28 --
tantisper, vt te procedentem per confertas
militum turmas & animos accendentem ad prælia
demiretur. Cum enim de magnanimitate tua
Panegyrim institueram, eam interpretabar animi
magnitudinem, quæ vel ad solitudinem in heremis
sine comite transigendam desideratur. Inconsultæ
plerumque teneritatis est cæcam proiicere
animam ad pericula, è quibus eripiendæ salutis, aut
nulla suppetit, aut certe difficilis ratio : & furoris
potius, quam magnitudinis animi dixerim indicium,
non timere, quod vnum maxime sapientissimo
cuilibet mortali, dum mortalis est, timendum
incumbit. Christianè magnanimus est, vel extra
sanguinem, & vulnera, qui sui semper potens,
nunquam impos rebellantium animi libidinum
effrænatos impetus ita cohibet, vt nunquam vel
adnitenti etiam ipsarum omni superbiæ succumbat.
Magnanimus est, qui se sine pudore virtutis
ostentat asseclam, neque pensi habens quis de se
apud intemperantes futurus sit rumor, inconcusso
semper vestigio progreditur in stadio virtutis.
Christianè, inquam magnanimus est ANTISTES
REVERENDISSIME, qui te ipsum æmulatus,
adulatoriis nunquam verborum officiis intemperantissimæ
procerum licentiæ suffragatur, à quo
nihil eblanditur ambitio ad Panegyrim, nihil extorquere
potest improbitas ad suffragium, ad encomium
denique, nihil ignaua suppalpantium
aulicorum desidia vel insidiatrix eliciat.
-- 29 --
Si te nondum nosti (cui videlicet adimat iniquior
modestia proprię virtutis obtutum) in hoc
te tuis expresso delineamentis charactere totum
intuere. Hæc te siquidem Christiana Magnanimitas
contra Mazarinum ita commendauit, vt te vel
propterea dignissimum tanti culminis, in quo resides,
sessorem nemo non existimet ; innumeræ
quamquam dotes, suffragante virtutibus tuis regum
nostrorum æquitate, in hoc te fastigium imposuissent.
Sed intimis illis domesticarum angustiarum
cancellis cohibere noluisti Magnanimitatem,
qui nimirum & equestris & pedestris ipse legionis
præfectus, etiam ambieris inter generosissimos
quosque heroas annumerari, cum nupera
in Mazarinos, expeditione vel socordiores etiam
animos faceres imperterritos ad vulnera, quibus
eloquij tui magnanimis veneribus dabas illecebras.
Carrapham profecto tunc temporis credidissemus
reuixisse, nisi vel Mustapha longè viliorem
impugnandum hostem habuisses : Reuocatum
dixissemus à manibus Petrum Albussonium,
si stetisset contra te Mahometes : Paulum iudicassemus
Thomoreum stetisse rediuiuum in acie, si
tibi fata Solimanum opposuissent : Sed qui tantus
procederes contra tantulum, pendebamus
tibine, si vinceres, an Mazarino, si succumberet,
maior gloria deberetur, cui videlicet nihil accidere
poterat vnquam illustrius, quam si, vel sub insigni
catenarum tuarum pondere, te te triumphalem
adoraret.
-- 30 --
Quid aliud superest modò, PRÆSVL ILLVSTRISSIME,
nisi vt hos tibi contexamus in stemma,
palmares surculos, quos sine te nunquam demessuissemus,
vt hæc tibi publica gratitudine debeatur
fœlicitas, quam esse breuî sperandam, nefas
est dubitare, si te te authorem aduerterimus, vt
denique tuis augustissimis humeris imponendus
Mazarino eripiatur Ecclesiasticus murex, quem
tibi tanto debemus æquius, quanto iniquius ille
purpurato hoc illustris amictu superbiebat. In
hanc certe mentem votis omnibus nostris impugnabitur
Pontificiæ Thiaræ culmen editissimum,
vt inter purpuratos assessores esse patiatur, quem
& ab eiuscemodi satum maioribus & ijsdem accensendum
potiori iure, non inficias iuerit, quisquis
te inter scientiarum aquilas perspicacissimum,
inter Euangelij præcones Eloquentissimum, ardentissimum
inter pietatis asseclas, inter acerrimos
denique vitiorum impugnatores, generosissimum
esse vel ipsa tota suffragante Gallia meminerit.
Adolesce vulgo maturius, LVDOVICE noster
(neque enim communi cum aliis lege æquum est
vt pubescas, & si gigantæis meditaris gradibus assurgere
ad Arcadiorum victorias, subtrahe te te
velocius infami tui Scironis administrationi, vt
in Arsenij nostri sinum inuoles : iste te faciet Hubertus
Othonem, iste te Firmianus Chrispum,
iste te Mæcenas Augustum, iste te denique Stagirites
Alexandrum informabit.
-- 31 --
Quid enim de mascula & virili tanti Herois tutela
non sperandum incumbit tibi, qui hactenus
ad euiratam Trinacrii Cycloplis disciplinam excultus,
etiam in Septennali desidia redegeris eò leones
& Aquilas, vt ipsas etiam infantiles cunas tuas,
cicure suppalpantes obsequio, tibi denique molliores
famularentur. An non vltra Tartessiacum fretum
frementium nequidquam leonum, sub Gondæo
compelles ferocientes iubas, qui vel sub infami
Mazarino, procedere ausas vlterius proterrueris ?
an non vtramque succides alam impune volantibus
aquilis, quæ, te, vel intra thenias & vittas adhuc
vagiente, videlicet obtorpuerunt ? an non sapientissimi
Præsulis auspiciis etiam in Libano demetes
triumphales illas palmas, quas ex profuso
maiorum tuorum sanguine fruticatas esse non
ignoraueris.
In hanc profecto credimus crescere te tantæ virtutis
expectationem, sed hoc tamen præ cæteris expetimus
impensissime, vt ad regales Britannici
sanguinis lessus & Nænias, non ante refrigescere
patiaris exardescentium armorum tuorum præliares
tumultus, quam te parricidæ, Themidis Anglicanæ
lances senserint vltorem, tantoque seueriorem
sceleratissimis iudicibus pœnam inflixeris,
quanto iniquius sacrilegas illi manus in augustum
Stuarti Porphyrogeniti caput iniecere. Huic te si
deuoueris vltorem insolenti posthac iniuriæ, si gloriæ
meditatus fueris vel editissimum apicem, si maiorum
-- 32 --
etiam tuorum transcendere palmas ambieris
Heroicas, Gondæo te subiice ad pietatem, vt ad
rectissimam ipsius informatus amussim, supra magnitudinis
etiam humanæ fastigium eueharis.
FINIS.